Merhaba,
Bu konuda sıcaklık değil de kumpas örneği üzerinden cevap verelim, benzer hesap diğerleri için de mevcut:
ASME B.89.1.14-2018 kumpas standardı 5.6 maddesinde aşağıdaki açıklama geçiyor:
"5.6 Measurement Uncertainty and Decision Rules
Unless otherwise stated, the default decision on rule when determining the conformance of a caliper to specifications is simple 4:1 acceptance in accordance with ASME B89.7.3.1. The measurement uncertainty shall be evaluated in accordance with JCGM 100 (GUM) and ISO 14253"
Bu cümlede atıf yapılan tüm standartları da inceledim. Ölçüm belirsizliği hesabınızı JCGM 100 veya ISO 14253'e göre yaptınız diyelim. Eğer herhangi bir karar kuralı belirlemediyseniz (değerlendirme/uygunluk kriteri), ölçüm belirsizliğinin iki katı, cihazının için belirlenen toplam spec aralığının 1/4'ünden küçükse belirsizlik olarak uygunluk verebilirsiniz.
Kumpas ile yapılan ölçümde, ölçülen parçanın boyutu şöyle olsun: L=50,0 -0,2 / +0,6 mm (spec aralığını harf ile gösterirsek T=0,8 mm). Toplam ölçüm belirsizliğiniz de U=0,05 mm (k=2, %95) hesaplansın.
2U<T/4 ise, yani 0,1<0,2 (2x0,05<0,8/4) ise cihazınız ölçüm belirsizliği olarak uygundur.
Bu konu çok faydalı ama epey derin. Halen anlatımı zor, çok iyi hazırlanmış bir doküman da göremedim. Bu nedenle kendi kendinize öğrenecekseniz konu hakkındaki birçok standardı okumanız gerekli. Fakat küçük bir not olarak şunu da iletelim: Aslında yukarıda yapılan hesap ile ne demek mi isteniyor?
Siz, bu kumpas ile gerçek ölçüsü 50,60 mm olan bir parçayı ölçerseniz, belirsizlik nedeniyle bu parçayı %95 olasılıkla 50,60±0,05 mm aralığında ölçersiniz. 50,65 mm ölçmeniz tolerans dışına çıktığınız anlamına gelmez. Buna yanlış ret (false reject) denir. Benzer şekilde gerçek ölçüsü 50,65 mm olan parçayı ölçtünüz ve 50,60 mm buldunuz. Bu da tolerans içinde demek değil, buna yanlış kabul (false accept) denir. Özetle, parçanızın üst ve alt spec limitlerini U=0,05 mm belirsizlik değerinin belli bir katı kadar daraltırsınız. Örneğin 1 kat daraltırsak, resim değeri L=50,0 -0,2 / +0,6 mm olan parçayı, üretim operatörüne L_yeni=L=50,0 -0,15 / +0,55 mm olarak veririz. Böylece, ölçüm belirsizliği nedeniyle ortaya çıkacak yanlış kabul ve yanlış ret kararını önleriz. Spec limitini U'nun kaç katı daraltacağınızı aşağıdaki tabloya göre belirleyebilirsiniz (Tablo: ILAC G8:2019'dan alındı. Kamuya açık belgedir.). Spec limitini 1xU kadar daraltmak hatalı kabul olasılığını %2.5'in altına düşürür. 100 ölçüm yaptınız, en az 97,5 tanesi uygun olur. Fakat, savunma veya havacılık parçası üretiyorsanız, spec limitini daha da düşürmeniz gerekli. Örneğin 3xU kadar daraltma yaparsanız yanlış kapul olasılığınız 1 ppm altına düşer, buna 6 sigma üretim de deniyor.
